Миллий театримизнинъ 30 йыллыкъ арфесине
Театр санааты бинълердже йыллар инсанларны шенълете, агълата, огрете, омюрнинъ чешит алларыны косьтере ве анълата. «Дюнья къач капиклик» олгъаныны табирлеген, чокъ мевзуларны беян эткен, чешит гъаелерниджемаат фикирине синъдирген, озюнинъ багърына: тасвирий санаатны, музыка, оюн, сёз усталыгъы, эдебият ве даа башкъа санаатларны къаплап алгъан синтетик санааттыр. Миллий театр исе – халкънынъ, миллетнинъ медениетнинъ севиесини, фельсефесини, земаневий истек, дюнья бакъышыны, бугуньки ынтылувларыны бильдирген ве костерген кузьгюдир.
Нидже керелер айтылды ки, язылды ве анъылды, мен де текрарлайым, миллетимизнинъ хаятында театр санааты чокъ йыллардан берли, та Къырым ханлыгъы девиринден къулланылып кельмекте. 19 асырнынъ сонъунда ве 20 асырнынъ башында миллий театр санаатымыз Къырымда озюнинъ джанланмасыны девирини бельгтледи: яны адлар, сымалар, актёрлар, режиссёрлар, театр ичюн язгъан драматурглар иджат эттилер, театр эдебияты яратылып башлады. Майыс 1944 сенеси халкънынъ бутюн арзу ниетлери ёкъкъа чыкъарылды. Театр санатымыз ве онынъ устюндже чалышкъан иджаткяр-мутехасислер де истесна олмады, оларозь зенаатлырыны, миллий театр санаатымыз узакъ ве девамлы йылларгъа халкъ къальбининъ терен кошелернде сакъланылды.
Лякин кимер инсанлар, къанларында санаат къаны акъкъан эрбапларымыз, озь усталыкъларыны, бильгилерини, бу санаатнынъ инджеликлерини унутмай, ватангъа авдет олмакънен берабер бу фикирни бу арекетни, екъ этмей, къальплеринде-зейинлеринде сакълап, ниет беслеп, Ана-Ватантапрагъына аякъ басар-басмаз, бу фикирни беян этменен берабер, совет ресмиетчилиги-бюрократиясынынъ аякъ чалувларына бакъмадан, озюнинъ кучлю гъайрет ве ираделерине базанып, 1988 сенеси театрни джанландырма арекетлери башланды. Ниает 1990 сенеси 16 апрель куню Къырымтатар девлет муз.драм театри мейдангъа кетирмеге ёл ачтылар. Бу инсанларнынъ адлары милли театр тарихине алтын языларнен язылгъандыр, ве оларнынъ силинмез адларыны текрар – текрар анъмакъ сыра – келеми: Айше Диттанова, Сейитхалил Османов, Мухсин Османов, Ильяс Бахшыш ве башкъалары.
Бу куньлери, театримиз 30 йыллыкъ юбилейини къайд этмек арфесинде, кечкен бу отуз йыл девамында театрнинъ хаятында юзь берген чешит тюрлю вакъиалар, адиселер, миллий санаатны юксельткен, окюндирген ве кедерлендирген аньлер олып кечти. Санамызны нидже эрбаплар басып, озь юреклерининъ парчачыкъларыны бу санада къалдырып кечтилер. Акъикъый санааткярлар джумлеси сагъ олсунлар. Ольгенлерге рахмет, къалгъанлары сагъ – селямет олсунлар. Эр алда бизим акъсакъал эрбапларымыз рух берген бу иджадий бирлешме эп яшамакъта ве санаатымызнынъ байрагъны юксеклерге котермеге азыр.
Кеченлерде, сентябрьнинъ 12 де, Къырымтатар девлет академик музыкалы драмма театринде янъы 29 театр мевсими — языджы Аблязиз Велиев ве мен Эльмар Аблаевнинъ «Севги икяеси» пьесанынъ премьерасынен ачылды. Бу премьераны театримизнинъ коллективи пек чабик умумен 30 куньде азырлады. Театримиз, труппа, оркестр ве иджаткярларгъа ярдым косьтерген театрнинъ рефакъат цехлери ичюн бу киби буюк пьесаны азырлап, сейирджиге такъдим этмек муддети чокъ къыскъа олды. Биз даа биркере озюмизни сынадыкъ ве бу сынавдан коллектив мувафакъиетли чыкъты деп тюшюнем.
Къыскъадан биле пьесанынъ мундереджесини бу макъаледе тариф этип отурмайп, аксине эсас манасына тафсилятлыджа бакъайыкъ. Бу пьеса земаневий музыкалы драма жанрына аит, арекет эткен сыма ве шахыслар – бизим ватандашларымыз, замандашларымыз, яшлар къартлартлар, койлюлер, шеэр сакинлери ве иляхре…
Бу пьесанынъ эсас гъаеси — эр бир инсаннынъ къальбинде олгъан арзусыдыр, бу арзунынъ догъувы — пейда олмасы, пекинип кучьлешмеси, бу арзугъа иришмек ёлунда раст кельген маниалр огюнде кучьлю олып, оларны енъмеге гъайрет, огъырсызлыкъ ве маниалардан кечип, нетиджеде озь ниетинъе иришмек. Тек арзулы олмакъ дегиль де бу арзунъ ичюн курешмеге азыр олмакълыкъ акъкъында. Бизим бугуньки яш-явкъаларымыз, огълан – къызларымыз, келеджек несиллеримиз оглеринде тургъан сайлав сынавыны итибарнен кечмелери акъкъында. «Земане кеманесининъ нагъмесине ойнамай», эдждатларымызнынъ васиет – тенбиелеринде, яхшы миллий тербие алгъан ве бу язылмагъан, агъыз-огютлерде айтылып кельген, ахлякъта диний къанунларда тербиеленген яшлар агъыр сынавдан кечер экен, озь менлиги, миллийлигини джоймай макъсадына ирише. Арзусыны тапа.
Афсуски, земаневий театримиз отуз йыллыкъ энъишли иджадий ёлунда, миллий гъае, миллий фельсефе ве драматургиямызнынъ пишкинлиги, зенгилиги устюнде не ичюндир чалышмай, чокъча терджиме этильген джиан ве башкъа халкъларнынъ эсерлери устюнде чалышты, шунынъ ичюн бугюнь земаневий миллий драматургиямыз акъкъында сёз юрсетмеге сыра тюшмей. Бир къач нешир корьген эсерлернинъ севиелери аджыныкълы. Театр усуллары ве къанунларыны козь огюне алмай ишленильген. Бутюн меселе театр ве эдебият бир биринен сыкъ багъ тутмагъанларында. Келеджекте, театрнинъ экинджи 30 йыллыкъ ёлунда бу бошлукълар толдурылыр деген умюттем.
Иште, дееджегим, СЕВГИ ИКЯЕСИ… энди учь премьера нумайышларымыз кечьти ве биринджи нетиджелерни де чыкъармакъ мумкюн, сейирджи чокъ дуйгулы къабул эте бу спектакльни, кулюнчли ерлеринде (сымалар, иштирак этиджи шахысларнынъ нукъсанлыкълары мыскъыл тарзында косьтерильген вакъытта ) сейирджимиз куле, фразеологизмлеримизге, аталар сёзлерини де анълагъанлары ве олардан хабердар олгъанларыны бильдирип гурьдели эльчырпмаларнен къаршылайлар. Яни биринджи планда косьтерильген шейлерни сейирджи анълай ве къабул эте.
Лякин спектакльнинъ терен маналары, сатырлар арасында язылгъан, корюльмез, эшитильмез тек сезгир юрекли инсанлар, индже дуйгъулы, тюшюнген сейирджилер, театрге тек хахаха ичюн дегиль де ибрет алмакъ ичюн кельген затлар, муэллифлер, спектакль устюнде чалышкъан мутехасис – санааткярларнынъ, спектакльнинъ маневиятына сакълагъан маналарны сезмек, ачмакъ, анъламакъ — бу дыр земаевий сейирджининъ эсас вазифеси.
Театр — бу тек эглендже дегиль, достлар! Театр – эвель-эзельден халкънынъ, миллетнинъ земаневий фикирини догъургъан, шекиллендирген, беслеген бир кучьлю силях. Земаневий миллий театримиз исе бунъа мунасип олмагъа тырыша. Сонъки бир йыл ичинде театримизнинъ репертуарында театр санаатынынъ янъы шекиллери пейда олуп башлады, янъы муэллифлер, янъы иджраджылар, янъы гъайелер ве янъы мевзулар. Эминим, бу китишатта театримиз даа бир къач йылдан сонъ джиан саналарында озюни таныта билир, амма онынъ ичюн даа «бир сабыр бар» дегенлери киби, муддет бар.
Театр озь мевзуларыны халкъ арасында арай, миллет исе озь театрине кузьгюге бакъкъан киби бакъмалы.
Иште, айтаджагъым, пайлашаджакъ фикирлерим булар эди. Яшынъ хайырлы олсун Миллий театримиз.
Эльмар Аблаев, Актёр, режиссёр, Багъчасарай 2019
